Od smaku przez preferencje żywieniowe do wybiórczości pokarmowej – o wykorzystaniu zmysłu powonienia w terapii ARFID-u na przykładzie organizacji turnusów żywieniowych

Wostatnim czasie w gabinetach logopedycznych, terapeutów integracji sensorycznej, psychologicznych lub u dietetyków pojawiają się rodzice ze swoimi dziećmi, martwiąc się obserwowaną u nich niechęcią do jedzenia lub jedzeniem selektywnie wybranych produktów. Jest to zjawisko równie częste u osób w okresie senioralnym, które tracąc zmysł węchu, wykazują się brakiem apetytu. Oczywiście trudne jest w procesie diagnozy ustalenie jednoznacznej przyczyny takiego zjawiska. W etiologii wybiórczości pokarmowej wskazuje się na trudności w obszarze psychicznym, emocjonalnym, sensorycznym. W poniższym artykule chciałybyśmy przybliżyć temat jedzenia z perspektywy olfaktorycznej. Na początek przybliżymy rolę smaku, następnie wyjaśnimy pojęcie preferencji żywieniowych, opiszemy, na czym polega wybiórczość pokarmowa, a na koniec przedstawimy propozycję organizacji turnusów terapeutycznych prowadzonych w Pracowni Wspierania Rozwoju AiM w Toruniu dla dzieci z trudnościami pokarmowymi. 

Zmysł smaku i jego znaczenie w życiu dziecka

Człowiek odbiera i przetwarza napływające z otoczenia zewnętrznego bodźce, korzystając ze swoich zmysłów, w tym ze zmysłu smaku. To, że może odczuwać smak, wynika z tego, że dochodzi do integracji doznań smakowych i zapachowych. Dziecko odbiera dany zapach w konsekwencji stymulacji receptorów, które są zlokalizowane w szczytowej części jamy nosowej, oraz pobudzenia komórek receptorowych smaku znajdujących się na języku i podniebieniu. Wywołane odczucia są już rozwijane u dziecka w okresie płodowym, a są dojrzałe, gdy dziecko się urodzi. Ewa Toporowska-Kowalska i Marzena Funkowicz podkreślają, że „pobudzenie receptorów chemowrażliwych wpływa dodatkowo na występowanie odczucia gorąca, zimna bądź bólu podczas spożywania niektórych potraw (np. ostrej papryczki),
a z kolei temperatura spożywanych posiłków może modyfikować percepcję ich smaku” (Toporowska-Kowalska, Funkowicz 2015, s. 689). Bodźce pochodzące z receptorów smakowych i węchowych są przewodzone drogami aferentnymi, następnie zostają odebrane na poziomie ośrodków centralnych układu nerwowego, po czym zostają klasyfikowane w określony rodzaj smaku: słodki, słony, kwaśny, gorzki i smak umami (Toporowska-Kowalska, Funkowicz 2015). Kontakt z bodźcami smakowymi i węchowymi jest już możliwy na etapie życia płodowego...