Dział: Z praktyki logopedy
Wdrażanie narzędzi komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC) wymaga dostosowania sprzętu do indywidualnych potrzeb i możliwości użytkownika. Kluczową rolę odgrywają partnerzy komunikacyjni, którzy stanowią wsparcie i pomagają w efektywnym wprowadzeniu systemu. Ich uczestnictwo i pomoc są podstawą skutecznego korzystania z AAC. Partnerzy komunikacyjni, którzy wspierają użytkowników AAC, są niezbędni do skutecznego działania systemu, pełniąc funkcję konstrukcyjnych „drabin” wspierających proces komunikacji (Light 2018).
Proces diagnozowania giełkotu obejmuje następujące etapy: rozpoznanie objawów (symptomatologia), wskazanie hipotetycznych przyczyn (etiologia), określenie struktury zaburzenia (patomechanizm), odróżnienie go od zaburzeń podobnych (diagnoza dyferencjalna), ustalenie jednostki zgodnej z klasyfikacjami (nozologia). Dobra diagnoza jest fundamentem efektywnej terapii.
Diagnoza różnicowa zaburzeń mowy polega na identyfikowaniu symptomów występujących u badanego, a następnie porównywaniu ich z jednostkami pojawiającymi się w klasyfikacjach, dzięki czemu możliwe jest odróżnienie od siebie zaburzeń podobnych. Podstawowe pytanie diagnostyczne brzmi: czy mamy do czynienia z giełkotem, czy raczej z jąkaniem, ze zwykłą niepłynnością mówienia, z tachylalią, schizofazją, oligofazją. Trudności w różnicowaniu tych zaburzeń wynikają stąd, że mają one charakter wielowymiarowy oraz podobne symptomy. Ale mają różne przyczyny, które są nie do końca
O giełkocie napisano niewiele, a jeszcze mniej o jego terapii. Przeważnie jest ona skupiona na zmniejszaniu tempa mówienia i poprawie jego płynności. W artykule skoncentrujemy się na rozwiązywaniu psycholingwistycznych problemów osoby mówiącej „bez ładu i składu”.
Retoryka wywodzi się z praktyki wystąpień publicznych. Interesował się nią Sokrates, który uważał, że jest „sprawczynią przekonań”. Obecnie podejście filozofa jest stosowane jako technika sokratejska w psychoterapii oraz logoterapii. Technika ta polega na umiejętnie prowadzonym dialogu, mającym na celu zmianę myślenia i zachowania. Według klasycznej definicji, retoryka jest sztuką dobrego mówienia, która dotyczy wypowiedzi zarówno mówionych, jak i pisanych (Korolko 2001).
Termin „narracja” wywodzi się od łacińskiego słowa narratio (opowiadanie) i pierwotnie związany był ze sposobem organizacji wypowiedzi monologowej. Przez lata badana i opisywana na gruncie literaturoznawstwa, narracja stała się obecnie problemem interdyscyplinarnym. Postrzegana jako struktura pamięciowa, zawiera schematy związane z kształtem wypowiedzi, elementami strukturalnymi tekstu, które ujawniają związki między mózgiem, językiem a umysłem (Labov, Waletzky 1967).
Słownik terminologii językoznawczej (1968, s. 568) definiuje świadomość językową jako „uprzytomnienie sobie tkwiących w podświadomości społecznych norm językowych […] ważnych zwłaszcza w momentach wahania się co do poprawności danej formy lub wyrazu”. Świadomość ta dotyczy trzech poziomów języka: semantyki (świadomość semantyczna), gramatyki (świadomość gramatyczna) i fonologii (świadomość fonologiczna). Są one niezbędne przy identyfikacji giełkotu (mowy bezładnej).
Chcąc przybliżyć ten temat czytelnikom, poświęcę kilka uwag terminologii oraz zwrócę uwagę na różnorodne podziały zaburzenia i kryteria jego rozpoznawania. Omówię sposoby diagnozowania i rodzaje przeprowadzanych przez logopedów diagnoz, stosowanych najczęściej testów i innych form badania oraz ogólnie przedstawię opracowane we współpracy z Elżbietą Drewniak-Wołosz narzędzie KOJD-AFA.
Zaburzenie ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD) jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Objawy obserwuje się często już na wczesnym etapie rozwoju dziecka w dwóch obszarach: nieprawidłowości w interakcjach społecznych i komunikacji oraz ograniczonych i powtarzalnych wzorców zachowań i zainteresowań. Szacuje się, że – zgodnie z raportem CDC opublikowanym w „Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) Surveillance Summary” w marcu 2023 r. – jedno na 34–44 (20,6 na 1000) dzieci w wieku szkolnym zostało zidentyfikowanych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Dane te były zbieżne z danymi z 2018 r.