Uzależnienie od alkoholu jest przewlekłą chorobą powodującą wieloukładowe i wielonarządowe uszkodzenia. Toksyczne oddziaływanie alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy prowadzi do zaburzeń poznawczych, a także powoduje zaburzenia języka. Niniejszy artykuł jest prezentacją wyników badań nad sprawnością narracyjną mężczyzn uzależnionych od alkoholu, prowadzonych w ramach rozprawy doktorskiej, oraz określeniem deficytów językowych w chorobie alkoholowej.
Dział: Z praktyki logopedy
Ortotropia (inaczej ortodoncja posturalna, wczesne leczenie ortodontyczne) to nurt (metoda) stosowany przez ortodontów i stoma- tologów w celu kierowania prawidłowym wzrostem obszaru twarzoczaszki. W przeciwieństwie do klasycznie rozumianej ortodoncji, stanowi ona zakres działań, których głównymi celami są profilaktyka wad zgryzu oraz wczesna interwencja ortodontyczna, pozwalająca w miarę skutecznie zatrzymać niekorzystny rozwój układu stomatognatycznego, a następnie przeprowadzić jego korektę.
Ocenianie obszaru ustno-twarzowego stanowi wyzwanie dla niejednego specjalisty. Ze względu na coraz większą rolę standaryzacji w procesie diagnozy i terapii miofunkcjonalnej omówiono propozycję modelu pracy logopedy przy znajomości filozofii i programu terapeutycznego systemu Multifunctional System Kit (MFS).
Dyskusje o skuteczności leczenia wczesnego w ortodoncji toczą się od wielu lat. Przeprowadzono liczne badania, których wyniki są często sprzeczne i niejednoznaczne. Niezaprzeczalnym faktem jest, że jedynie w okresie wzrostu ortodonta, trafniej nazywany w tym wypadku ortopedą szczękowo-twarzowym, ma możliwość wpływania na wzrost szczęk i twarzy. Po zakończeniu wzrostu pozostaje tylko możliwość przesuwania zębów w obrębie ukształtowanych kości szczęk, co znacznie ogranicza możliwości terapeutyczne lub – w wypadku zaburzeń szkieletowych – zabiegi operacyjne.
Oddech nie ma sobie równych w tworzeniu przestrzeni dla prawidłowego funkcjonowania organizmu na różnych poziomach. Jednym z takich poziomów, na którym ujawnia się jego „atomowa energia”, jest obszar ustno-twarzowy. Sama tylko pozycja języka w czasie oddychania determinuje budowę twarzoczaszki oraz rozwój i przebieg funkcji prymarnych, a w konsekwencji ma wpływ na artykulację. Parametry oddechu – od toru oddechowego po długość fazy wydechowej – wpływają na warunki prawidłowej realizacji dźwięków mowy.
Za jedną z najczęściej obserwowanych parafunkcji w obszarze sfery oralnej uznaje się ssanie palca (palców). Ssanie kciuka to powszechny nawyk ssania nieodżywczego, obserwowany u niemowląt i małych dzieci, zapewniający komfort i bezpieczeństwo, stanowiący często także manifest głodu.
„Baza” – słowo klucz w osiąganiu wszelkich umiejętności. Bez solidnego zaplecza i punktu wyjścia trudno osiągnąć sukces. Nie inaczej jest w przypadku rozwoju mowy. Współczesne tendencje w logopedii skłaniają się do bardziej holistycznego podejścia do dziecka. Mowa jest bowiem elementem w układance rozwoju, a proces nabywania tej umiejętności jest ściśle powiązany z innymi składnikami.
Kwestią sporną zarówno dla logopedów, jak i dla zespołu specjalistów pracujących w poradniach psychologiczno-pedagogicznych bywa diagnoza niepełnoobjawowego autyzmu. Jak wynika z raportów Ośrodka Rozwoju Edukacji, obserwowalne jest zjawisko nadmiarowej diagnozy autyzmu opartej na zaświadczeniach lekarskich, które zazwyczaj traktowane są jako wiążące przez zespoły orzekające w poradniach psychologiczno- -pedagogicznych. Większa liczba diagnoz dotyczy tylko orzeczeń wydanych z uwagi na występowanie niepełnosprawności w kategorii „niepełnosprawność intelektualna” oraz „niepełnosprawności sprzężone” (Podgórska-Jachnik 2020).
Diagnoza kompetencji w zakresie mowy i komunikacji dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu to proces wielopłaszczyznowy. Deficyty występują nie tylko w zakresie nabywania systemu językowego, rozumienia i nadawania mowy, ale przede wszystkim w sferze komunikowania się i pragmatycznego użycia języka w sytuacjach społecznych. W trakcie diagnozy umiejętności komunikacyjnych musimy ustalić zakres komunikatów werbalnych i niewerbalnych używanych przez dziecko, ich stopień złożoności, częstotliwość prób komunikacyjnych oraz ich funkcje. Obserwujemy, czy dziecko rekompensuje deficyty w komunikacji werbalnej komunikacją niewerbalną oraz w jaki sposób reaguje na próby komunikacyjne podejmowane przez innych. Trzeba również zwrócić uwagę na czynniki, które są fundamentem dla rozwoju mowy i komunikowania się, takie jak umiejętności kluczowe (wspólne pole uwagi, reagowanie na imię, naśladowanie, zabawa symboliczna) czy teoria umysłu.
Autyzm jest jednym z najbardziej destrukcyjnych zaburzeń rozwoju, pojawiającym się we wczesnym dzieciństwie i obejmującym wszystkie sfery funkcjonowania dziecka. Dotyczy bowiem deficytów poznawczych, sensorycznych, komunikacji, zaburzeń zachowania oraz interakcji społecznych.
Zaburzenie ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD), zgodnie z klasyfikacjami ICD-10, ICD-11 oraz DSM-5 (obowiązująca w Polsce w latach 2013–2025), charakteryzuje się nieprawidłowościami w zakresie komunikacji społecznej i interakcji społecznych oraz ograniczonymi, powtarzającymi się wzorcami zachowań, zainteresowań lub czynności. Zaznacza się jednocześnie, że początek objawów przypada na wczesny okres rozwoju dziecka.
Do gabinetów logopedów trafia coraz więcej małych dzieci, u których obserwuje się opóźnienie rozwoju mowy. W toku procesu diagnostycznego logopeda prowadzi obserwację i badanie dziecka, aby postawić odpowiednią diagnozę i opracować strategię terapeutyczną. Celem obserwacji jest zróżnicowanie opóźnionego od zaburzonego rozwoju mowy. Diagnoza nie zawsze może być postawiona podczas pierwszego spotkania, ponieważ to wymaga zbudowania relacji między osobą przeprowadzającą badanie a dzieckiem. Niekiedy ten proces trwa dłużej, a specjalista musi wykazać się uważnością na reakcje dziecka i jego formy komunikacji. W ostatnim czasie trafiła do mnie czteroletnia dziewczynka Maja, której rodzice – zaniepokojeni niewielkim progresem w rozwoju mowy – postanowili szukać specjalistycznej pomocy.