Dział: Z praktyki logopedy

Współczesna logopedia coraz częściej czerpie inspiracje z interdyscyplinarnych podejść do wspierania osób z trudnościami w komunikacji. Dwa kluczowe nurty, które mogą znacznie wzbogacić praktykę logopedyczną, to projektowanie uniwersalne (universal design, UD) oraz Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. W artykule przeanalizowano znaczenie obu nurtów w logopedii, a także to, w jaki sposób ich łączenie może się przyczynić do bardziej efektywnej terapii logopedycznej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjentów.

Kształtowanie kompetencji komunikacyjnych, czyli wiedzy i umiejętności umożliwiających zrozumienie przekazu rozmówcy oraz adekwatne formułowanie własnych wypowiedzi, stanowi jedno z priorytetowych zadań terapeutycznych logopedy (Porayski-Pomsta 2005). Logopeda odgrywa kluczową rolę w tym procesie przez współpracę z nauczycielami, ze specjalistami i z rodzicami, wspólnie wspierając rozwój językowy oraz społeczny dziecka. Niepełnosprawność wzroku pociąga za sobą wiele negatywnych konsekwencji w różnych obszarach funkcjonowania.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD) to grupa zaburzeń neurorozwojowych, które charakteryzują się trudnościami w komunikacji i interakcjach społecznych oraz obecnością powtarzalnych wzorców zachowań. Trudności rozwojowe osób z ASD mają różny zakres, różne nasilenie i w różnym stopniu wpływają na funkcjonowanie osoby w codziennym życiu. Diagnoza ASD opiera się na kryteriach behawioralnych, jednak coraz większy nacisk kładzie się na ocenę funkcjonalną, która pozwala zrozumieć, jak objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie dziecka. W działaniach terapeutycznych oraz w oddziaływaniach logopedyczno--pedagogicznych nie istnieje jedna uniwersalna metoda, która gwarantowałaby skuteczność we wspieraniu dzieci, młodzieży i dorosłych osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Brakuje również jednego narzędzia diagnostycznego, które całościowo określałoby zakres trudności językowych i komunikacyjnych u każdej z tych osób. Dlatego podejście rozwojowe oparte na ocenie funkcjonalnej stwarza szersze możliwości opisu zarówno potencjału, jak i trudności danej osoby niż tradycyjne narzędzia logopedyczne, które często nie uwzględniają wszystkich aspektów rozwoju osób z ASD ani nie są dostosowane do ich specyficznych potrzeb.

Od kilku lat w obiegu pedagogicznym i psychologicznym obecny jest termin „ocena funkcjonalna”, czasem też określany jako „diagnoza funkcjonalna”. Wokół niego narosło wiele mitów i nieporozumień, które wymagają sprostowania i wyartykułowania jego właściwego znaczenia. Na pewno nie jest to propozycja zupełnie nowego podejścia do pomocy psychologiczno--pedagogicznej i wspierania uczniów z indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi, ale strategia porządkowania tych procesów, z wyraźnym naciskiem na monitorowanie rozwoju i dynamiczne modyfikowanie instrumentów pomocowych w zależności od czynionych postępów.

„Samotni możemy zrobić niewiele, razem możemy zrobić tak wiele” – słowa Helen Keller podkreślają, że współdziałając z innymi, można osiągnąć o wiele więcej niż w pojedynkę. Badania Centrum Badania Opinii Społecznej z 2024 r. dotyczące gotowości do współpracy pokazują, że 82% ankietowanych Polaków zdeklarowało, że działając wspólnie z innymi ludźmi, można osiągnąć więcej niż samemu. Wyniki te wskazują, że zdecydowana większość respondentów niezmiennie pozytywnie odnosi się do idei wspólnego działania, a znaczna część byłaby gotowa pomóc znajomej osobie w różnych aspektach1. Współpraca jest uznawana za jedną z najistotniejszych umiejętności cywilizacji XXI stulecia2.

Logopeda pracujący w państwowych lub prywatnych instytucjach nie powinien akceptować zasad lub wytycznych, które kolidują z jego zawodową niezależnością lub ją ograniczają; powinien wspierać kolegów w obronie ich zawodowej niezależności.
Kodeks etyczny logopedy, pkt 2.2.6.

Rozwój żucia jest jedną z podstawowych kompetencji motorycznych, która jest udoskonalana przez całe wczesne dzieciństwo. Mając na uwadze szerokie perspektywy kontroli motorycznej, wiemy, że rodzaj podawanych tekstur pokarmów zależy od sprawności sfery oralnej – i odwrotnie. Wariant podawanych pokarmów odgrywa istotną rolę w obszarze funkcjonalnym w procesie kształtowania rozwoju kompetencji sfery oralnej dziecka.

Opóźniony rozwój mowy jest jedną z powszechnych przyczyn konieczności podjęcia terapii logopedycznej już w pierwszych latach życia. Skuteczna terapia wymaga nie tylko profesjonalnej wiedzy i umiejętności logopedy, ale także aktywnego udziału rodziców w procesie terapii. Rodzice odgrywają kluczową rolę w procesie nauki i rozwoju mowy, ponieważ to oni spędzają najwięcej czasu z dzieckiem poza gabinetem logopedycznym. Ich zaangażowanie i wsparcie są niezbędne dla utrzymania ciągłości terapii oraz motywacji dziecka do ćwiczeń. W niniejszym artykule skupię się na następujących aspektach współpracy: edukacja rodziców, komunikacja, wsparcie emocjonalne, wskazówki do budowania nawyku w środowisku domowym.